Je bent zo dom, als het achtereind van een koe

Terwijl ik deze titel opschrijf, zegt mijn dochter van acht, dat koeien hele intelligente beesten zijn. Misschien heeft ze wel gelijk, maar zo voelde ik mij toen het schooladvies werd gemeld. De CITO uitslag en mijn gedrag waren dusdanig verontrustend dat ik naar de huishoudschool moest. In mijn tijd was dat een school voor meisjes die niet hoefde te leren maar opgeleid werden om een voorbeeldige  huisvrouw te worden. Het schoolcurriculum zou onder andere bestaan uit netjes leren praten, koken en naaien, waar ik overigens allemaal erg goed in ben. Toch had ik het gevoel dat ik hier niet helemaal op mijn plek zou zijn.

Gelukkig kon mijn moeder zich ook niet vinden in het schooladvies en ging ik naar de MAVO. Mijn hele leven heb ik het gevoel gehad dat ik hartstikke dom was. Nu snap ik dat er gewoon geen ruimte was in mijn hoofd, om datgene te leren wat er aangeboden werd. Mijn hele systeem stond op de overlevingsstand. Met het grote gevoel van alleen op de wereld zijn, kon ik mij slechts richten op aandacht krijgen. Negatief of positief. Al snel ontdekte ik dat negatieve uitspattingen wel heel veel aandacht kregen. Ik werd dus een soort van meisjes versie van Pietje Bel. Hopeloos irritant en alleen op zoek naar onheil.

Dit gedrag leverde mij veel op. Ik had de lachers op de hand en stond meer op de gang dan in de klas. Daarna kreeg ik een individueel gesprek, dat het toch echt niet zo kon. Heerlijk, ik werd wel gezien! Wellicht is dit wel de reden geweest om als leerkracht in het speciaal onderwijs te werken. Tegenwoordig hebben deze kinderen hele sjieke dubbele namen. Jan met ADHD en PDD NOS, Aisha dyslectisch met dyscalculi of Johan van selectief mutisme. Natuurlijk snap ik dat diagnostiek belangrijk is maar laten we alsjeblieft niet doorschieten en slechts het etiket zien in plaats van het kind. Het is en blijft een kind die mag zijn zoals hij of zij is en geholpen wil worden vanuit begrip. Therapieën zouden gericht moeten zijn op de behoefte en ontwikkelingsniveau van het kind en niet zo zeer wat de verzekering en de reguliere zorg goed acht. Kinderen laten zich niet in een hokje duwen. Dat doen wij!

Elk kind ontwikkelt een coping mechanisme om met moeilijke situaties om te gaan. Uiteraard heeft elk kind zijn eigen temperament en uit zich dit in bepaald gedrag. Het ene kind is meer introvert en een ander kind neigt meer naar extrovert gedrag. Wanneer het gedrag een behoefte vervult, wordt het een strategie. Je leert jezelf een manier om een doel te bereiken en als het werkt, wordt het een mechanisme in je systeem. Zo leren bijvoorbeeld baby’s al heel snel dat vriendelijk lachen ze het meest oplevert. Aandacht, voeding en affectie. De behoefte aan aandacht en affectie is zo diepgeworteld dat het menselijke organisme niet overleeft als het geen aandacht krijgt.  Het brein en het lichaam gaan op zoek naar allerlei manieren om toch een reactie uit te lokken, in de hoop gezien te worden.

Sigmund Freud en Anna Freud beschreven een aantal overlevingsmechanismen die kinderen ontwikkelen en die vaak een heel leven actief blijven. Deze overlevingsmechanismen hebben een positieve functie gehad in de kindertijd maar blijven ook actief als volwassene. Indien het overlevingsmechanisme geen functie meer heeft en niet opgeheven kan worden, keert dit mechanisme zich tegen ons. De behoefte die namelijk niet is vervuld, raakt omhuld. Er zijn een aantal typische overlevingsmechanismen te herkennen. Omdat deze mechanismen er gewoon zijn kunnen ze negatieve en positieve uitingen krijgen.

• Vermijden; helemaal opgaan in bijvoorbeeld spelletjes, geen vriendschappen kunnen sluiten, een heel eigen wereld creëren van schijnveiligheid. Vaak voelen ze zich als volwassenen hopeloos verloren of maken kunst en vernieuwen/inspireren de wereld. Het gebrek aan koestering en acceptatie voor de eigenheid kan de onderliggende behoefte zijn. Het afsluiten van werkelijk contact als gevolg van kwetsuren activeert het vermijdingsmechanisme. Indien kinderen zich gewild en gewenst voelen kunnen ze volledig zichzelf zijn en hebben leuke contacten met leeftijdsgenoten en betrokken volwassenen.

• Verdringing; de werkelijkheid is zo angstig of pijnlijk dat elke vorm van emotie of gevoelens weggedrukt wordt. Dit zijn vaak de kinderen die verstijft en onverschillig kunnen zijn. In de volwassenheid zijn dit de mensen die structureel over hun grenzen gaan omdat ze die gewoonweg niet voelen. Dit zijn wel de harde werkers. De mensen die hun verantwoordelijkheid nemen. De behoefte aan waardering kan mogelijk ten grondslag liggen aan dit mechanisme. Het incasseren van feedback is lastig en geeft een gevoel van onzekerheid. In de opvoeding kan teveel straffen en te weinig belonen dit mechanisme stimuleren. Indien het mechanisme voor je werkt dan groei je van feedback en laat je je niet van de wijs brengen door projecties van anderen.

• Ontkenning; Dit zijn de kinderen die nergens bij horen en doen wat anderen doen, zodat ze bij een groepje horen. Als volwassenen proberen ze het iedereen naar de zin te maken en vergeten daarbij zichzelf. Bijna wanhopig aandacht willen van mensen, terwijl ze niet of nauwelijks merken dat ze vaak opdringerig of ronduit te aanwezig zijn. De andere kant van dit mechanisme is behulpzaam en verbindend. Het zijn de helpers. Ze staan met een soeppan voor de deur als je ziek bent. Ze verbinden mensen met elkaar. Een gebrek van de behoefte aan liefde en verbinding kan mogelijk het gevolg zijn voor het ontkennen van jezelf en alsmaar vervulling zoeken bij een ander. Dit is vooral een valkuil van vrouwen. Het beeld dat je altijd maar klaar moet staan voor een ander en je eigen behoeften aan de kant zet. Leer jongens en meisjes dat ze vooral hun “eigen unieke zelf ” mogen zijn. Zo verdrietig als je in een keurslijf zit en gevangen raakt in een beeld waar je aan moet voldoen.

• Verschuiving; Altijd heeft een ander het gedaan. Dit zijn de volwassenen die geen eigen verantwoordelijk nemen en maar blijven afgeven op situaties en personen die niet deugen. Een gebrek van de behoefte aan compassie van belangrijke opvoeders, als gevolg van intense pijn kan dit mechanisme activeren. Indien het verschuiven van gevoelens niet meer nodig is, ontstaat er ruimte om belangrijke zaken aan te pakken en hierin de eigen verantwoordelijk te nemen. Het uiten van verdriet, boosheid en angstgevoelens vormen een basis om te vertrouwen op je eigen gevoel. Indien kinderen leren op hun eigen gevoel te vertrouwen is het niet nodig om gevoelens en emoties af te schuiven. Het is echter wel een erg menselijke mechanisme. Dus als een kind zegt, die stoelpoot doet mij pijn, dan is dat zo. Hier kun je kinderen in begeleiden. Dus niet met nee, joh, doe normaal, maar zeg vertel, wat bijzonder dat de stoelpoot jou pijn doet. Hoe doet ie dat?  Praat er over en ontdek de belevingswereld van je kind.

• Projectie; Deze kinderen zijn vaak boos en gefrustreerd. Ze uiten hun boosheid en haatgevoelens om anderen en hun omgeving te manipuleren. Het liefst ga je met een boogje om deze mensen heen. Dit zijn mensen die veel voor elkaar kunnen krijgen en veranderingen waarmaken. Een gebrek van de behoefte aan begrip en positieve aandacht kan dit mechanisme activeren. Teveel correctie in de opvoeding, de lat heel hoog leggen of geestelijke en fysieke mishandeling zijn mogelijke gevolgen van projectie. Het is namelijk nooit goed wat je doet. Je hebt een diep gevoel van minderwaardigheid ontwikkelt en daar geef je een ander (onbewust) de schuld van.

• Regressie; het gedrag van het kind klopt niet met de leeftijd. Heel kinderachtige dingen blijven doen en denken tot ver in de adolescentie. Dit zijn de volwassenen die er vreemde gewoontes op na houden. Een gebrek van de behoefte aan autonomie (ruimte) en competentie (jezelf mogen zijn) kan vervormingen in het denken activeren. Indien het mechanisme positief werkt, kunnen briljante ideeën en vernieuwde inzichten ontstaan. Kinderen ontdekken de wereld door spel. Indien kinderen teveel gestuurd worden of belachelijk gemaakt worden in hun spel, veroorzaakt het onzekerheid met alle gevolgen en vervormingen van dien.

Misschien een beetje kort door de bocht maar wellicht zet het je aan tot denken. Er zijn nog meer afweermechanismen maar ik beperk mij even tot deze. Al deze mechanismen hebben ook een positieve structuur maar als het doorslaat naar de andere kant, kan het destructief worden. Als je aandacht hebt voor jezelf kun je omgaan met je eigen mechanismen en ze doorzien. Door jezelf te begrijpen word je transparant voor je omgeving.  Je kunt jezelf trainen in alert zijn, bijvoorbeeld door het beoefenen van Mindfulness, Yoga, Meditatie of Qi Gong. Soms is er geen bereidheid om te veranderen maar confronteert het leven jou met je afweermechanismen (ziekte, scheiding, een ongeluk en andere ellende waar we mee geconfronteerd worden). Je moet dan wel op zoek. Ga ervan uit dat elke klacht of ongemak een gelegenheid biedt tot het ontdekken van wie jij in essentie bent. Heb de moed om te zijn!

“ A lack of transparency results in distrust and a deep sense of insecurity”- Dalai Lama